Loro Rupa Ibu
Wadhon
tuwo iku dangakake rupa amargo krungu suwara landhep ning duwur ubun-ubune. Ing
langet peteng kang indah, deweke ninggali dhimar kuning, ijo, lan abang
kelap-kelip ing ujunge swiwi motor mabur.
Deru
manuk wesi iku swarane saya nyaring pas nglewati panggonane berjongkok. Dheweke
ngendekake obahe tangane giring manuk iku musna saka mpripat lamure. Bar kui,
tangane mbalek ndemeki kumbahan klambi sing ora entek-entek. Pirang-pirang
detik sepisan, tangan kripute mandek,sanbanjure deke napuki pipi lan sikile.
Jingklong ning belantara beton tibake luweh sangar ketimbang
jingklong-jingklong rimba sing saben isuk nyokoti kulite pas nyadap karet nun
adoh ning pedalaman Sumatra Selatan kono lemah Abrist.
Deke
ambekan,melegakake dadane sing ringkih lan kroso soyo sumpek. Swara tv ne
tonggo delepne ambekane. Swara lagu, iklan, lan sak kabehe. Wadon iku balikake
ambekane, banjur tangi saka lungguhe sing mencet tuas sumur pompa. Irama banyu
ngalir jero ritma sing ambrul adul. Kadang cilik kadang gedi. Seiring tenogone
sing timbul ndelep. Banyu keruh ngebeki bak plastik, ngidek-ngidek klambi sing
campur busa deterjen. Mambu karet sing ambune nyengak sak tibane banyu jeblok.
Deke
yaiku Mak Inang. Durung genep sak wulan wadon tua iku kandas ing rimba Jakarta,
ing antarane suket-suketan omah kontrakan kang uyel-uyelan kaya jamur kuping
kang ngembang ing masa rendeng ing kebon karet dheweke. Lan irunge durung biasa
karo ambune bacin kalenan banyu ireng kentel kang mbrebes mili ing mburi
kontrakan karo tembok triplek anak lanange. Nganti Mak Inang kerep kaget yen
tikus-tikus kalenan Jakarta kang awake ireng gedhi lan lemu ngeluwihi kucing
wadon dheweke, ujug-ujug mblayu ing ngagrep mripate .
Sak
tenane, dheweke isih ora percoyo yen
kajogo saka turune kang ora tau angkler. Yen pungkasane napake sikil ing kutha
Jakarta kang kerep dicritakake wong-wong ing desane. Ing panggonan kang asing
banget, aneh, lan endah ing sajroning critane Mak Rifah, Mak Sangkut, lan
wadon-wadon desa kanca liyane, Sakwise wadon-wadon iku ngendangi anak lanang
utawa wadone dheweke kaya krungu kaya surgane ndonyo. Kabeh mewah, kabeh legi,
kabeh ora bisa dibayangake.
“Reneo,
Mak. Deloken anak lanangku, putu lanange
emak. Rupane bagus persis jenate Bapak,”
kuwi swara Jamal nyang dheweke seminggu dek mben. Swara anak lanange
kang kemrosok kayak radio tuwa, dheweke ngerutne batuk pas weruh swara kui
asale saka barang aneh ing genggemane.
“Karo
sopo Mak, mrono ?” jarene. Enek kepinginan sing saka dada Mak Inang. Kepinginan
sing sejati sing wes suwi kapendem. Uwis suwi dheweke pingin delok Jakarta.
Ibukota sing uwis suwi dikunjungi kanca-kancane. Nanging deke mesti gak ana
alasan mrono, yen anak lanange, sing siji-sijine deke nduwe liyane loro wadone
sing diboyong bojone ing kampung jejere, dadi penduduk ing kutha kuwi. Urung
pernah Jamal nawani mrono. Ora gumon, yen peteng kuwi Jamal jalok teka, deke
cepet-cepet naggepine.
“Takon
Kurti, Mak kapan deke balik ? masalah
ongkos, Mak gawe duit Mak dhisik. Mengko nak aku uwis gajian Emak tak bayari
mulih lan tak balikake duite Mak rene, “Kui janji anak lanang sak durunge
pungkasane omong. Swara kemrosok kaya radio tuwa iku pedot.
Mak Inang ambekan alon-alon pas
eling omongan liwat hp karo anak lanange kuwi. Kira-kira minggu sak durunge deke
krasa wis nyasar ing alas Jakarta, ing semak kontrakan sing ambune got nyengat.
Deke nguncalne tuas kompa, banyu mandek mili.
Kutha sing panas. Kuwi
pengalaman kapisan Mak Inang pas mripate tuwek ngingeti terminal bus Kampung
Rambutan. Dheweke nambahake pangalamn kang kapisan iku : kutha bacin kang
ambune pesing. Irung tuweke nandang sengsara pas mambu ambune ora enak iku.
Atine takon-takon gumon ngingeti Kurti nikmati ambune kuwi. Irung pesek wadon
kulite sawo mateng iku tetep wae ngembang, kaya-kaya ambune sing gawe weteng
Mak Inang muneg mambu melati.
Durung ilang krasa kesel lan
mumete ning sirahe Mak Inang, opo maneh krasa panas ing bokonge, amargo lunnguh
sedino sewengi ing bus tuwek mlakune sing kaya keong, pirang-pirang uwong wis
rebutan ngrubungi dheweke lan Kurti, kayata laler, gremubyuk. Mak Inang mijeti
batuke. Kupinge ya melu mumet karo wong-wong sing omong ora jelas ning Kurti,
wadon iku meneng ora gape,mung ngeret Mak Inang ngalih.
Mak Inang mbalek meres
pirang-pirang popok sing deweke wasuh pisan. Dlamakane sikile tengah sing
ngapal cepet-cepet napoki betis kiwane pas jingklong-jingkling ngrubung kulite.
Deweke ndeleh popok sing wis diperes iku ing ember plastik. Driji tangane
ngukur-ngukur betis kiwane. Menthol-menthol sak gede isi pete jejr-jejer ing
betis kiwane. Deweke nggereng. Atine nyumpahi marang kewan kurang ajar iku.
Rongdino sampek telungdino
kapisan, Mak Inang cukup seneng ana ing omah tembok watu setengah triplek iku.
Rasa senenge kui sumbere saka putu lanange ing iseh nesu iku. Senajan Mak Inang
kaget pas Kurti ing omahe Jamal. Kabeh ing jero utek wong tuane ing pikirane
sing lekas merengkek. Jamal ana ing omah beton sing diceritakake Mak Sangkut,
udu ing omah cilik iki. Kagete saya nambah pas wetenge krasa loro ing peteng subuh.
Mung ans siji jamban. Mehe Mak Inang ora kuat nahan.
“Mak Inang arep balek, Mal. Wis
seminggu mengko gedhange ditandus wong”. Mak Inang ing isuk sing ora bisa nahan
maneh. Deke tenanan ora pengen sui sui ing ibu kotha sing aneh menurute deweke.
Saktenane Mak Inang ngroso aneh karo wong-wong sing saben dino, saben minggu,
saben sasi, lan saben taun teka ngadu nasib ing kutho iki. Apa sing wong-wong
kui goleki ing alas sing ana jingklong ganas iki, mambu bacin ora bisa
ngentekake pikiran kui ana ing jawabane.
“ing pungkasan sasi, Mak. Aku
bayaran ing saben pungkasan sasi, saiki lagi tengah sasi. Ora iso. Pabrik okeh
pesenan, urung iso dak baturi Mak mlaku-malku muter Jakarta,” kandhane Jamal
disambi ngombe kopi lan ngunyah telo godog. Telo sing Mak Inang gowo minggu
ndisek. Mak Inang ora swara. Atine krasa lara.
“Kurti prei dinten niki, Mak.
Jarene ora ana lembur ing pabrike. Mengko aku njaluk deweke mbature Mak
malku-mlaku menyang mall, menyang omahe anak Wak Sangkut lan Wak Rifah.”
Keprungu swara Mai, mantune, saka pawon kang pengap.
Mak Inang gawe guyu sumringah
krungu kui. Rasa ora ayem kang mbarengi kapinginane kanggo mulih ujug-ujug
dirasakake. Mbalek crita Mak Rifah lan Mak Sangkut bab Jakarta.cepet banget
wong wadon tua iku salen klambi lan tutuk-tutuk lawang kontrakane Kurti. Wadon
iku mbukak lawang karo mripate abang bengeb, rupa awyt-awutan karo rambut kang
kusut. Mak Inang ora welas mripat ngantuke Kurti deweke ngajak wadon iku kanggo
ndang adus lan mbaturi deweke mubeng Jakarta, ndelok rupane ibu kotha kang sak
lawase iki mung ana sajroning crita kancane sak umure lan pikirane wae.
Pada karo kaping pisane Kurti
kandha ngeterne menyang kontrakan anak lanange, kanyata kui kagete Mak Inang
pas teko ing kontrakane anake Mak Sangkut lan Mak Rifah. Kontrakan anak-anake
lui pada pada pengap lan panas. Prakara sing gawe Mak Inang mrinding. Gundukan
sampah sing laleran ijo karo swara banter, mambu banget, sing tetumpuk mung
pirang puluh meter saka kontrakane. Sirahe Mak Inang krasa mumet ngingeti kui.
Luwih-luwih pas Mak Inang arep lenggah ing njogan semene, anake Anake Mak
Sangut. Allahurabbi, okeh banget putune Mak Sangut, nyumpel kaya rayap.
Bayek-bayek, nangis, ngrengek njaluk jajan lan polahe singgawe Mak Inang kaya
mati rasa. Namung setengah jan Mak Inang lan Kurti ing omahe Mak Sangkut iku.
Bingunge Mak Inang karo
wong-wong sing saben dino teko ing Jakarta kanggo ngadu nasib saya gedi. Apa
sebab sing gawe wong-wong kabujuk menyang kutho bacin lan pesing iki?kabeh sing
didelok siji sampek rong minggu iki, ora ana sing gawe atine mekrok kaya
kembang. Luweh apik urep ing deso, garap huma, bajak sawah, ngaliri getah-getah
karet saka pokoke, batine Mak Inang.
Astane Mak Inang nijet-mijet
tuas kompo banyu reget sing nduweni karet iku disuntak ana ing ember plastik.
Kadang cilik kadang gedhi tergantung saka tangane Mak Inang. Mak Inang ngumbah
klambine putune, mantune, anak lanange lan awake dewe. Mak Inang ngrasa ing ati
yen deweke dipadakne karo babu ing wayah bengi. Mak Inang isek ngumbahi
klmabi-klambi iku. Ing deso, wektu-wektu yahmono, Mak Inang menyang mushola,
ndisii muadzin sing wayahe adzan.
Lampu-lampu sing padang
bebarengan kaya wis janjian pada kelap-kelip kaya kunang-kunang ing wayah
wengi. Lagi krungu swara rame-rame ing nduwur ubun-ubune Mak Inang. Mak Inang
langsung ngangkat sirah, mripat lamure ndelok lampu abang, kuning, ijo
kalap-kelip ing langet. Jingklong-jingklong saya ganas lan saya pada nyokoti
kulite Mak Inang.
Rupa Mak Inang saya nelangsa,
atine ngitung-itung angka ing alamanak ing atine. Wes pirang-pirang wengilagi
tumuju ing pungkasan sasi? Rasa-rasane. Atine Mak Inang pengen takon. Nyapo koe
ora muleh wae, Mal? Ajaken anak bojomu ing deso wae. Bebarengan karo emak,
golek karet lan ngrawat limas. Nanging tutuke Mak Inang ditutup rapet.
Ing wayah wengi langit kutha
mlaku bebarengan karo Mak Inang sing kaget amarga ana tikus got gedi mandek ana
ing ngarepe Mak Inang. Kagete Mak Inang mandhek amarga ana swara adzan ing tv.
Mak Inang cepet-cepet ngontrol banyu ing sumur kanggo wudhu. Pas ik7 wayah
udan. Bebarengan karo kui Mak Inang wudhu lan banyu udan ngresiki kotha sing
reget.

Perempuan tua itu mendongakkan wajah begitu mendengar desingan tajam di atas ubun-ubunnya. Di langit petang yang temaram, ia melihat lampu kuning, hijau, dan merah mengerjap-ngerjap pada ujung-ujung sayap pesawat terbang.Deru burung besi itu kian nyaring begitu melewati tempatnya berjongkok. Ia menghentikan gerakan tangannya. Menggiring burung itu lenyap dari mata lamurnya. Lalu, tangannya kembali menggumuli cucian pakaian yang tak kunjung habis itu. Beberapa detik sekali, tangan keriputnya berhenti, lalu ia menampari pipi dan kaki. Nyamuk di belantara beton ternyata lebih ganas ketimbang nyamuk-nyamuk rimba yang saban pagi menyetubuhi kulitnya saat menyadap karet nun jauh di pedalaman Sumatera-Selatan sana: Tanah Abang.
Ia menarik napas, melegakan dada ringkihnya yang terasa kian menyempit. Kicauan televisi tetangga menenggelamkan helaan napasnya. Suara musik, iklan, dan segala hal. Perempuan itu kembali menghela napas. Lalu, bangkit dari jongkoknya, menekan tuas sumur pompa. Irama air mengalir dalam ritme yang kacau. Kadang besar, kadang kecil, seiring tenaganya yang timbul-tenggelam. Air keruh memenuhi bak plastik, menindih-nindih pakaian yang bergelut busa deterjen. Bau karet tercium menyengat begitu air itu jatuh seperti terjun.
Ia adalah Mak Inang. Belum genap satu purnama perempuan tua itu terdampar di rimba Jakarta, di antara semak-belukar rumah kontrakan yang berdesak-desakan macam jamur kuping yang mengembang bila musim hujan di kebun karetnya. Hidungnya pun belum akrab dengan bau bacin selokan berair hitam kental yang mengalir di belakang kontrakan berdinding triplek anak lanangnya. Bahkan, Mak Inang masih sering terkaget-kaget bila tikus-tikus got Jakarta yang bertubuh hitam-besar lagi gemuk melebihi kucing betinanya di kampung, tiba-tiba berlarian di depan matanya.
Sesungguhnya, ia pun masih tak percaya bila terjaga dari lelapnya yang tak pernah pulas, kalau akhirnya ia menjejakkan kaki di ibu kota Jakarta yang kerap diceritakan orang-orang di kampungnya. Suatu tempat yang sangat asing, aneh, dan begitu menakjubkan dalam cerita Mak Rifah, Mak Sangkut, dan beberapa perempuan kampung karibnya, lepas perempuan-perempuan itu mengunjungi anak bujang atau pun gadis mereka. Sesuatu yang terdengar seperti surganya dunia. Serba mewah, serba manis, serba tak bisa ia bayangkan.
”Kesinilah, Mak. Tengoklah anak lanangku, cucu bujang Emak. Parasnya rupawan mirip almarhum Ebak,” itulah suara Jamal kepadanya beberapa pekan silam. Suara anak lanangnya yang kemerosok seperti radio tua, ia pun melipat kening saat mengetahui suara itu berasal dari benda aneh di genggamannya.
”Dengan siapa Mak ke situ?” lontarnya. Ada keinginan yang menyeruak seketika di dada Mak Inang. Keinginan yang sejatinya sudah lama terpendam. Telah lama ia ingin melihat Jakarta. Ibu kota yang telah dikunjungi karib-karibnya. Tapi, ia selalu tak punya alasan ke sana, walau anak lanangnya, yang cuma satu-satunya ia miliki selain dua gadisnya yang telah diboyong suami mereka di kampung sebelah, merantau ke kota itu. Belum pernah Jamal menawarinya ke sana. Tak heran, ketika petang itu Jamal memintanya datang, ia lekas-lekas menanggapinya.
”Tanyai Kurti, Mak. Kapan ia balik? Masalah ongkos, Mak pakai duit Emak dululah. Nanti, bila aku sudah gajian, Emak kuongkosi pulang dan kukembalikan ongkos Emak ke sini,” itulah janji anak lanangnya sebelum mengakhiri pembicaraan. Suara kemerosok seperti radio tua itu terputus.
Mak Inang kembali menghela napas saat ingat percakapan lewat hape dengan anak lanangnya itu. Beberapa pekan sebelum ia merasa telah tersesat di rimba Jakarta, di semak-belukar kontrakan yang bergot bau menyengat. Ia melepas tuas pompa, air berhenti mengalir. Tangannya menjangkau cucian, membilasnya.
***
Kota yang panas. Itulah kesan pertama Mak Inang saat mata lamurnya menggerayangi terminal bus Kampung Rambutan. Sedetik kemudian, ia menambahkan kesan pertamanya itu: Kota bacin dan berbau pesing. Hidung tuanya demikian menderita ketika membaui bau tak sedap itu. Hatinya bertanya-tanya heran melihat Kurti demikian menikmati bau itu. Hidung pesek gadis berkulit sawo matang itu tetap saja mengembang-embang, seolah-olah bau yang membuat perut Mak Inang mual itu tercium melati.
Belum jua hilang rasa penat dan pusing di kepala Mak Inang, apalagi rasa pedas di bokongnya, karena duduk sehari-semalam di bus reot yang berjalan macam keong, beberapa orang telah berebut mengerubungi dirinya dan Kurti, macam lalat, berdengung-dengung. Mak Inang memijit keningnya. Cupingnya pun ikut pening dengan orang-orang yang berbicara tak jelas pada Kurti, gadis itu diam tak menggubris, hanya menyeret Mak Inang pergi.
Mak Inang kembali memeras beberapa popok yang ia cuci, sekaligus. Telapak kaki kanannya yang kapalan cepat-cepat menampari betis kirinya begitu beberapa nyamuk membabi-buta di kulit keringnya. Ia menghempaskan popok yang sudah diperasnya itu ke dalam ember plastik. Jemari tangannya menggaruk-garuk betis kirinya. Bentol-bentol sebesar biji petai berderet-deret di kulit keringnya. Ia menggeram. Hatinya menyumpah-serapah kepada binatang laknat tak tahu diri itu.
Dua-tiga hari pertama, Mak Inang cukup senang berada di rumah berdinding batu setengah triplek Jamal. Rasa senangnya itu bersumber dari cucu bujangnya yang masih merah itu. Walau, sesungguhnya Mak Inang terkaget-kaget saat Kurti mengantarnya ke rumah Jamal. Semua di luar otak tuanya. Dalam benaknya yang mulai ringkih, Jamal berada di rumah-rumah beton yang diceritakan Mak Sangkut, bukan di rumah kecil sepengap ini. Keterkejutannya kian bertambah saat perutnya melilit di subuh buta. Hanya ada satu kakus untuk berderet-deret kontrakan itu. Itu pun baunya sangat memualkan. Hampir saja Mak Inang tak mampu menahannya.
”Mak hendak pulang, Mal. Sudah seminggu, nanti pisang Emak ditebang orang, karet pun sayang tak disadap,” lontar Mak Inang di pagi yang tak bisa ia tahan lagi. Ia benar-benar tak ingin berlama-lama di ibu kota yang sungguh aneh baginya. Sesungguhnya, Mak Inang pun aneh dengan orang-orang yang saban hari, saban minggu, saban bulan, dan saban tahun datang mengadu nasib ke kota ini. Apa yang mereka cari di rimba bernyamuk ganas, berbau bacin, bertikus besar melebihi kucing ini? Mak Inang tak bisa menghabiskan pikiran itu pada sebuah jawaban.
”Akhir bulanlah, Mak. Aku gajian saban akhir bulan, sekarang tengah bulan. Tak bisa. Pabrik juga tengah banyak order, belum bisa aku kawani Mak jalan-jalan mutar Jakarta,” ujar Jamal sembari menyeruput kopi hitam dan mengunyah rebusan singkong. Singkong yang Mak Inang bawa seminggu silam. Mak Inang tak bersuara. Hatinya terasa terperas dengan rasa yang kian membuatnya tak nyaman.
”Kurti libur hari ini, Mak. Katanya tengah tak ada lembur di pabriknya. Nanti kuminta ia mengawani Mak jalan-jalan. Ke mal, ke rumah anak Wak Sangkut dan Wak Rifah,” terdengar suara Mai, menantunya, dari arah dapur yang pengap.
Mak Inang mengukir senyum semringah mendengar itu. Rasa tak nyaman yang menggiring keinginannya untuk pulang mendadak menguap. Kembali cerita Mak Rifah dan Mak Sangkut tentang Jakarta mengelindap. Gegas sekali perempuan tua itu menyalin baju dan menggedor-gedor pintu kontrakan Kurti. Gadis itu membuka pintu dengan mata merah-sembab, muka awut-awutan dengan rambut yang kusut-masai. Mak Inang tak peduli mata mengantuk Kurti, ia menggiring gadis itu untuk lekas mandi dan menemaninya keliling Jakarta, melihat rupa wajah ibu kota yang selama ini hanya ada dalam cerita karib sebaya dan pikirannya saja.
Serupa kali pertama Kurti mengantarnya ke muka kontrakan anak lanangnya, seperti itulah keterkejutan Mak Inang saat menjejakkan kaki di kontrakan anak Mak Sangkut dan Mak Rifah. Tak jauh berupa, tak ada berbeda. Kontrakan anak karib-karibnya itu pun sama-sama pengap dan panas. Hal yang membuat Mak Inang meremangkan kuduknya, gundukan sampah berlalat hijau dengan dengungan keras, bau menyengat, tertumpuk hanya beberapa puluh meter saja. Kepala Mak Inang berdenyut-denyut melihat itu. Lebih-lebih saat menghempaskan pantatnya di lantai semen anaknya Mak Sangkut. Allahurobbi, alangkah banyak cucu Mak Sangkut, menyempal macam rayap. Berteriak, menangis, merengek minta jajan, dan tingkah pola yang membuat Mak Inang hendak mati rasa. Hanya setengah jam Mak Inang dan Kurti di rumah itu, berselang-seling cucunya Mak Sangkut itu menangis.
Kebingungan Mak Inang pada orang-orang yang saban waktu datang ke Jakarta untuk mengadu nasib kian besar saja. Apa hal yang membuat mereka tergoda ke kota bacin lagi pesing ini? Segala apa yang ia lihat satu-dua pekan ini, tak ada yang membuat hatinya mengembang penuh bunga. Lebih elok tinggal di kampung, menggarap huma, membajak sawah, mengalirkan getah-getah karet dari pokoknya, batin Mak Inang.
***
Tangan Mak Inang kembali menekan-nekan tuas pompa, air keruh dengan bau karet yang menyengat kembali berjatuhan ke dalam bak plastik. Kadang besar, kadang kecil, seiring dengan tenaganya yang timbul tenggelam. Lagi, Mak Inang membilas cucian pakaian cucu, menantu, anak lanang, dan dirinya sendiri. Mendadak Mak Inang telah merasa dirinya serupa babu. Di petang temaram bernyamuk ganas, ia masih berkubang dengan cucian. Di kampung, waktu-waktu serupa ini, ia telah bertelekung dan gegas membawa kakinya ke mushola, mendahului muadzin yang sebentar lagi mengumandangkan adzan.
Lampu benderang. Serentak. Seperti telah berkongsi sebelumnya. Berkelip-kelip macam kunang-kunang di malam kelam. Lagi, terdengar suara desingan tajam di atas ubun-ubun Mak Inang. Ia pun kembali mendongakkan wajah, mata lamurnya melihat lampu merah, kuning, hijau berkelip-kelip di langit temaram. Nyamuk-nyamuk pun kian ganas dan membabi-buta menyerang kulit keringnya.
Wajah Mak Inang kian mengelap, hatinya menghitung-hitung angka di almanak dalam benak. Berapa hari lagi menuju akhir bulan? Rasa-rasanya, telah seabad Mak Inang melihat muka Jakarta yang di luar dugaannya. Benak Mak Inang pun hendak bertanya: Mengapa kau tak pulang saja, Mal? Ajak anak-binimu di kampung saja. Bersama Emak, menyadap karet, dan merawat limas. Tapi, mulut Mak Inang terkunci rapat.
Malam di langit ibu kota merangkak bersama muka Mak Inang yang terkesiap karena seekor tikus got hitam besar mendadak berlari di depannya. Keterkejutan Mak Inang disudahi suara adzan dari televisi. Perempuan itu kembali menekan tuas sumur pompa, air mengalir, jatuh ke dalam ember plastik. Ia membasuh muka tuanya dengan wudhu. Bersamaan dengan itu, mendadak gerimis turun, seolah ibu kota pun hendak mencuci muka kotornya dengan wudhu bersama Mak Inang. Muka tua yang telah keriput, mengkerut, dan carut-marut.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar